جێگەو پێگەی ژن لە شارستانەیتی فەرعونیەکانی میسر
پڕۆفسۆر ژان یوویوت یەکێ لە میسر ناسەکانی خەڵکی فەرانسە دەڵێ: سێ هەزار ساڵ پێش لە هاتنی مەسێح، میسر لە وڵاتەکانی دەوروبەری زۆر پێشکەوتوتر بووە، نیشانەو و ئاسەوارە بە جێ ماوەکان لەو سەردەمە ناوبانگێکی زۆر بە میسر بەخشیوە.
ژان فراسنووا شامپوولیۆن، باوکی میسر ناسی، لە ساڵی ١٨٨٢ لە سەفەری خۆی بۆ میسر بە بینینی پەیکەری ژنێکی میسری لە سەر بەردەکان دەنووسێ:(( حاڵەتی وەستانی ئەم ژنە، دەڕبڕینی ئەوەیە کە میسر لە گەڵ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جیاوازی شارستانی زۆری هەیە.
لە سەرەتای دەسەڵاتی فەرعوونەکان، ژن بە جێگەی ئەوەی کە لە ژوورێکی تاریک و تەنیا داکەوێت و یان لە ژێر دەسەڵاتی باوک یان هاوسەرێکی دەسەڵاتداری دا بێت، خاوەنی ئازادیەکی زۆر رەها بووە. یەکەم جار کە یۆنانیەکان سەردانی میسریان کرد، لە ئازادی و سەربەخۆی ژنانی میسر توشی شۆک و رامان هاتن.
دیودور دووسیسیڵ، جوگرافیاناس، بە پێی لێکوڵینەوەی خۆی لە سەر ژنانی میسر دەڵێت: ژنی میسری دەسەڵاتێکی تەواوی هەبووە و تا رادەیەکیش بە سەر هاوسەرکەیدا حوکمی کردوە.
١ـ دەبێ بە دڵنیایەوە بڵێین، دایکی فەرعوونەکان خاوەنی جێگەو پێگەیەکی زۆر گەورە بوون و لە مانەوە و درێژ بوونەوەی دەسەڵاتدا خاوەنی هێز بووەن.
٢ـ زۆرن ئەو بەردنووسان و کەتیبانە کە بە لێکوڵینەوە بۆیان دەرکەوتووە، لەو سەردەمەدا کوڕان بە باوکەوە بانگ نەدەکران، بەڵکو بە ناوی دایکەوە بانگ دەکران.
٣ـ کەسایتیە گەورەکانی ئەو کات، زۆرینەی کات لە خەڵوەتگەکانی خۆیاندا دەمووچاوی دایکی خۆیان دەکێشا و بەم شێوە هەتا ئەبەد لە گەڵیدا دەژیان.
هیچ نیشانەیەک لە بەکاری هێنانی ژنان بۆ دەسەڵات نییە؛ چوون لە راستیدا فەرعوونیەکانی میسر هەم ژن و هەم پیاو هیچ زوڵم و زۆریکیان لە حەقی یەکدا نەدەکرد.
خوداکانی میسر
ئیزیس: خوڵقێنەری هەموو کەون:
ئیزیس هەم خوشک و هەم ژنی ئەوزیریس بووە و دایکی هەوەس و لە جێگە و پێگەی (دایکی دونیا) ناودەبرا، ئیزیس لە گەڵ مێردەکەی ئەمری بە سەر هەموو خەڵکدا دەکرد، و ئاشتی و بەرەپێشچوونی بۆیان بە خەڵات دەهێنا.
مات: ئیلاهەی بەرابەری و عەداڵەت
لە ئاسەوار ناسی میسری، مات، ئیلاهەی نەزم ، و یەکدەست راگرتنی جیهانە(ئاشتی، بەرابەری، راستی و عەداڵەت) مات دایک و کچ و هاسەری رەعە، لە لاییەکی تریشەوە خوشکی رۆحانی فەرعوونە. بە کەرەم و زانستی ئەوە کە جیهان بەرێوە دەچێ، مات نوورێکە کە رەع بە دونیای دەبەخشێ. یەکەم ئەرکی فەرعوون، بەرێوەبردنی یاسایی ئیلاهەی ماتە، لە هەموو وڵاتی میسردا، هەر بۆیە لە وێنەکانی فەرعوونەکاندا دەبینین کە مات خەریکی خەڵات کردن بۆ خوداکانی میسر، ئەوە بەو مانایە کە خودای میسر دەبێ لە ژێر ڕکێف و دەسەڵاتی ماتدا بجوڵێتەوە.
هاتوور: خودای ئەوین، مۆسیقا و سەما
لە لایەکەوە وەک چاوی رەع سەیر دەکرێ و لە لایەکی تریشەوە وەک (خودای جەژنەکان و ئەوین، مۆستیقا و سەما) ستایش دەکرێ، هاتوور یەکێ لە خودا کۆنەکانی میسرە، ناوی هاتوور بە مەعنای ((نشینگەی خوداری هوروس)) بووە بە هۆکارێک تا ئەو بە ژنی هوروس بزانن، بڕێک جاریش لە پەنای ئیزیس، دایکی هوروس و بەگشتی پشتیوانی هوروس دەزانن.
بە لێکدانەوە و لێکوڵینەوە لە خوداکانی شارستانییەتی فەرعوونەکان ئەومان بۆ روون دەبێتەوە کە لە ژن و پیاو لەو سەردەمەدا وەک یەک و لە ئاستی یەکدا سەیر کراون،.
میسر وڵاتی دەروونی ژنانە:
بەو شێوە کە لە زەوی میسر، نابەرابەری لە نێوان ژن و پیاودا بەدی ناکرێ، لە ئاسمان و لە بەهەشتیش و لە پەیوەندی دەروونیدا شتێک بە ناوی نابەرابەری بوونی نییە، لە سەردەمی فەرعوونەکان، ژنێک دەیتوانی بگات بە باڵاترین پلەی عیرفانی و رۆحانی ((مەلەکەی میسر، سەرۆک و فەرمانڕەوای هەموو ئایینەکان بوو، هێزی مەعنەوی خۆی دەدا بە قەشە گەورەکان تا لە شارە گەورەکان جەژن و بۆنەی ئایینی بگرن)"ژەک،٢٧١،١٩٩٦
دیارە کۆمەڵێک کاری تایبەت بە ژنان و کۆمەڵێک کاری تایبەتی پیاوانە بووە، بەڵام لە پەرستگەکاندا هەردوو رەگەزەکە هاوشان و هاوماڵی یەک بوون، جارێک ژنێک دەبوو بە گەورەیان و جارێک پیاوێک..
گەورەترین ژنی فیرعونی لە مێژووی میسر:
مەلەکە - فەرعوون،هەت شپسووت، پێنجەم فەرعوون لە هەژدەیەم ئەڵقەی فەرعوونەکانی میسرە، کچی تووتمەسی یەکەم، هاوسەری تووتمەسی دووهەم و قەیوومی تووتمەسی سێهەم.
ئەم ژنە یەکێ لە قارەمانەکانی وڵات و مێژووی میسرە، بە پێچەوانەی ئەوەی کە باس دەکرێ هەت شپسووت یەکەم و دوایین فەرعوونی میسر نەبووە، و بوونی فەرعوونی ژن بۆ شارستانیەتی میسر شتێکی تازە نەبووە، کاتێک تووتمەس مرد، کچەکەی هەت شپسووت کە تەمەنی لە نێوان ١٥ بۆ ٢٠ ساڵ بووە، بە زەواج لە گەڵ زڕ براکەی توومەسی دووهەم بوو بە هاوسەری گەورەی خاندان، لە کاتی مەرگی فەرمانڕاو، کوڕەکەی "توومەستی سێهەم دەبێ بە فەرعوون، بەڵام بە هۆی منداڵ بوونیەوە، باوەژنی یەعنی هەت شپسووت دەبێ بە جێگری. لە دوای بیست و حەوتم ساڵی تووتمەسی سێهەم ئەم خانمە دەبێ بە فەرعوون.
پڕۆفسۆر ژان یوویوت یەکێ لە میسر ناسەکانی خەڵکی فەرانسە دەڵێ: سێ هەزار ساڵ پێش لە هاتنی مەسێح، میسر لە وڵاتەکانی دەوروبەری زۆر پێشکەوتوتر بووە، نیشانەو و ئاسەوارە بە جێ ماوەکان لەو سەردەمە ناوبانگێکی زۆر بە میسر بەخشیوە.
ژان فراسنووا شامپوولیۆن، باوکی میسر ناسی، لە ساڵی ١٨٨٢ لە سەفەری خۆی بۆ میسر بە بینینی پەیکەری ژنێکی میسری لە سەر بەردەکان دەنووسێ:(( حاڵەتی وەستانی ئەم ژنە، دەڕبڕینی ئەوەیە کە میسر لە گەڵ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جیاوازی شارستانی زۆری هەیە.
لە سەرەتای دەسەڵاتی فەرعوونەکان، ژن بە جێگەی ئەوەی کە لە ژوورێکی تاریک و تەنیا داکەوێت و یان لە ژێر دەسەڵاتی باوک یان هاوسەرێکی دەسەڵاتداری دا بێت، خاوەنی ئازادیەکی زۆر رەها بووە. یەکەم جار کە یۆنانیەکان سەردانی میسریان کرد، لە ئازادی و سەربەخۆی ژنانی میسر توشی شۆک و رامان هاتن.
دیودور دووسیسیڵ، جوگرافیاناس، بە پێی لێکوڵینەوەی خۆی لە سەر ژنانی میسر دەڵێت: ژنی میسری دەسەڵاتێکی تەواوی هەبووە و تا رادەیەکیش بە سەر هاوسەرکەیدا حوکمی کردوە.
١ـ دەبێ بە دڵنیایەوە بڵێین، دایکی فەرعوونەکان خاوەنی جێگەو پێگەیەکی زۆر گەورە بوون و لە مانەوە و درێژ بوونەوەی دەسەڵاتدا خاوەنی هێز بووەن.
٢ـ زۆرن ئەو بەردنووسان و کەتیبانە کە بە لێکوڵینەوە بۆیان دەرکەوتووە، لەو سەردەمەدا کوڕان بە باوکەوە بانگ نەدەکران، بەڵکو بە ناوی دایکەوە بانگ دەکران.
٣ـ کەسایتیە گەورەکانی ئەو کات، زۆرینەی کات لە خەڵوەتگەکانی خۆیاندا دەمووچاوی دایکی خۆیان دەکێشا و بەم شێوە هەتا ئەبەد لە گەڵیدا دەژیان.
هیچ نیشانەیەک لە بەکاری هێنانی ژنان بۆ دەسەڵات نییە؛ چوون لە راستیدا فەرعوونیەکانی میسر هەم ژن و هەم پیاو هیچ زوڵم و زۆریکیان لە حەقی یەکدا نەدەکرد.
خوداکانی میسر
ئیزیس: خوڵقێنەری هەموو کەون:
ئیزیس هەم خوشک و هەم ژنی ئەوزیریس بووە و دایکی هەوەس و لە جێگە و پێگەی (دایکی دونیا) ناودەبرا، ئیزیس لە گەڵ مێردەکەی ئەمری بە سەر هەموو خەڵکدا دەکرد، و ئاشتی و بەرەپێشچوونی بۆیان بە خەڵات دەهێنا.
مات: ئیلاهەی بەرابەری و عەداڵەت
لە ئاسەوار ناسی میسری، مات، ئیلاهەی نەزم ، و یەکدەست راگرتنی جیهانە(ئاشتی، بەرابەری، راستی و عەداڵەت) مات دایک و کچ و هاسەری رەعە، لە لاییەکی تریشەوە خوشکی رۆحانی فەرعوونە. بە کەرەم و زانستی ئەوە کە جیهان بەرێوە دەچێ، مات نوورێکە کە رەع بە دونیای دەبەخشێ. یەکەم ئەرکی فەرعوون، بەرێوەبردنی یاسایی ئیلاهەی ماتە، لە هەموو وڵاتی میسردا، هەر بۆیە لە وێنەکانی فەرعوونەکاندا دەبینین کە مات خەریکی خەڵات کردن بۆ خوداکانی میسر، ئەوە بەو مانایە کە خودای میسر دەبێ لە ژێر ڕکێف و دەسەڵاتی ماتدا بجوڵێتەوە.
هاتوور: خودای ئەوین، مۆسیقا و سەما
لە لایەکەوە وەک چاوی رەع سەیر دەکرێ و لە لایەکی تریشەوە وەک (خودای جەژنەکان و ئەوین، مۆستیقا و سەما) ستایش دەکرێ، هاتوور یەکێ لە خودا کۆنەکانی میسرە، ناوی هاتوور بە مەعنای ((نشینگەی خوداری هوروس)) بووە بە هۆکارێک تا ئەو بە ژنی هوروس بزانن، بڕێک جاریش لە پەنای ئیزیس، دایکی هوروس و بەگشتی پشتیوانی هوروس دەزانن.
بە لێکدانەوە و لێکوڵینەوە لە خوداکانی شارستانییەتی فەرعوونەکان ئەومان بۆ روون دەبێتەوە کە لە ژن و پیاو لەو سەردەمەدا وەک یەک و لە ئاستی یەکدا سەیر کراون،.
میسر وڵاتی دەروونی ژنانە:
بەو شێوە کە لە زەوی میسر، نابەرابەری لە نێوان ژن و پیاودا بەدی ناکرێ، لە ئاسمان و لە بەهەشتیش و لە پەیوەندی دەروونیدا شتێک بە ناوی نابەرابەری بوونی نییە، لە سەردەمی فەرعوونەکان، ژنێک دەیتوانی بگات بە باڵاترین پلەی عیرفانی و رۆحانی ((مەلەکەی میسر، سەرۆک و فەرمانڕەوای هەموو ئایینەکان بوو، هێزی مەعنەوی خۆی دەدا بە قەشە گەورەکان تا لە شارە گەورەکان جەژن و بۆنەی ئایینی بگرن)"ژەک،٢٧١،١٩٩٦
دیارە کۆمەڵێک کاری تایبەت بە ژنان و کۆمەڵێک کاری تایبەتی پیاوانە بووە، بەڵام لە پەرستگەکاندا هەردوو رەگەزەکە هاوشان و هاوماڵی یەک بوون، جارێک ژنێک دەبوو بە گەورەیان و جارێک پیاوێک..
گەورەترین ژنی فیرعونی لە مێژووی میسر:
مەلەکە - فەرعوون،هەت شپسووت، پێنجەم فەرعوون لە هەژدەیەم ئەڵقەی فەرعوونەکانی میسرە، کچی تووتمەسی یەکەم، هاوسەری تووتمەسی دووهەم و قەیوومی تووتمەسی سێهەم.
ئەم ژنە یەکێ لە قارەمانەکانی وڵات و مێژووی میسرە، بە پێچەوانەی ئەوەی کە باس دەکرێ هەت شپسووت یەکەم و دوایین فەرعوونی میسر نەبووە، و بوونی فەرعوونی ژن بۆ شارستانیەتی میسر شتێکی تازە نەبووە، کاتێک تووتمەس مرد، کچەکەی هەت شپسووت کە تەمەنی لە نێوان ١٥ بۆ ٢٠ ساڵ بووە، بە زەواج لە گەڵ زڕ براکەی توومەسی دووهەم بوو بە هاوسەری گەورەی خاندان، لە کاتی مەرگی فەرمانڕاو، کوڕەکەی "توومەستی سێهەم دەبێ بە فەرعوون، بەڵام بە هۆی منداڵ بوونیەوە، باوەژنی یەعنی هەت شپسووت دەبێ بە جێگری. لە دوای بیست و حەوتم ساڵی تووتمەسی سێهەم ئەم خانمە دەبێ بە فەرعوون.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر